Burnout syndrom, exhaustion disorder, po polsku znane jako syndrom wypalenia zawodowego lub po prostu wypalenie zawodowe – to termin, który został wprowadzony przez amerykańskiego psychologa Herberta Freudenbergera w 1978 roku w Jurnal of Social Issue.
Początkowo sądzono, że jest to zjawisko, najczęściej dotykające osoby, których praca polega na intensywnym kontakcie z ludźmi, angażujące się emocjonalnie w ich problemy, w zawodach obarczonych dużą odpowiedzialnością – lekarzy, pielęgniarek, ratowników, strażaków, nauczycieli, psychologów oraz terapeutów. Obecnie wiadomo już, że może dotknąć każdego. Wypalenie zawodowe nie jest jedynie brakiem motywacji do podejmowania aktywności zawodowej.
Zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych wypalenie zawodowe stanowi jednostkę nozologiczną oznaczoną kodem: Z73:0 i należy do kategorii problemów zdrowotnych związanych z problemami życiowymi, jest to stan życiowego wyczerpania. Poprzez tą klasyfikację podkreślona została ważność problemu, z którym zmaga się wiele osób aktywnych zawodowo, często posądzanych przez przełożonych o lenistwo, złą wolę lub brak należnego zaangażowania w swoje obowiązki służbowe.
Aktywność zawodowa, a wypalenie zawodowe
Praca jest ważną częścią naszego życia – spędzamy w niej ponad połowę tego czasu. Podejmowanie aktywności zawodowej jest nie tylko źródłem zarobkowania, zaspokajającym nasze materialne potrzeby. Może być powołaniem, dawać satysfakcję, możliwość rozwoju i zawodowego spełnienia. Niestety zdarza się, że w pewnych warunkach praca może prowadzić do wyczerpania psychicznego i fizycznego, które jest końcowym efektem stopniowego procesu wypalenia zawodowego. Jegoobjawy obejmują między innymi utratę koncentracji czy kreatywności, codzienne bóle głowy i brzucha, odwlekanie zadań w czasie, zwiększone zmęczenie i drażliwość, ataki paniki, lęk, płaczliwość, nadwrażliwość, uczucie złości czy strachu wobec wykonywanej pracy.
Syndrom wypalenia zawodowego najczęściej jest diagnozowany poprzez kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Christiny Maslach. Pozwala on oszacować, po wypełnieniu 22 punktowej ankiety, poziom wyczerpania emocjonalnego (EEX), poziom depersonalizacji (DEP) oraz utratę osiągnięć osobistych (PAR).
Platforma StrongUJ
Naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie wyszli naprzeciw rosnącym potrzebom osób dotkniętych problemem wypalenia zawodowego tworząc platformę StrongUJ. Jest to owoc kilkuletnich prac poświęconych problematyce stresu i wypalenia zawodowego realizowanych w Instytucie Psychologii Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego. To pierwsza tego typu platforma w Polsce dedykowana osobom w kryzysie zawodowym. Główną ideą platformy jest wsparcie psychologiczne osób aktywnych zawodowo poprzez zwiększenie świadomości w zakresie przyczyn i konsekwencji przeciążeń zawodowych, stanów wyczerpania oraz stymulowanie proaktywnej postawy w poszukiwaniu rozwiązań.
Pomoc realizowana jest poprzez podzielenie platformy na trzy główne moduły, które mają różne funkcje i sposoby działania. Efektem połączenia tych trzech modułów jest pełny obraz diagnostyczny danych i faktów z pogłębioną analizą, bezpośrednim, zindywidualizowanym kontaktem oraz pracą własną użytkownika platformy.
Moduł I: Diagnoza – opracowany został w celu oceny głównych źródeł obciążeń zawodowych. Na obecnym etapie w module wykorzystane są polskie wersje popularnych kwestionariuszy, które pozwalają na kompleksowe spojrzenie na funkcjonowanie jednostki w kontekście pracy. Opierając się na dobrych wskaźnikach rzetelności włączone zostały również skale służące analizie indywidualnych uwarunkowań oraz autorska skala StrongUJ, która pozwala na pogłębienie tej analizy. Wyniki są podstawą opracowania indywidualnego raportu, określającego potencjalne trudności w funkcjonowaniu zawodowym, jak również indywidualne zasoby. Analiza ta może być pomocną wskazówką, pozwalającą określać kierunek dalszych działań w kontekście samorozwoju. Może też być podstawą do autorefleksji, przemyśleń na temat siebie w środowisku pracy. Dla użytkowników chcących skorzystać z indywidualnych spotkań z psychologami i psychoterapeutami, analiza wykorzystywana jest też w Module III. Tu można dookreślić obszary, które wymagają wsparcia, w tym wsparcia profesjonalnego. Skupienie na analizie zasobów ukierunkowuje na inny ważny aspekt – na docenienie zasobów, indywidualnego potencjału, jak również akceptację pewnych indywidualnych cech, których można nie wartościować.
Moduł II: Rozwój – zawiera materiały treningowe oraz tematyczne materiały edukacyjne. Wykorzystując wiedzę na temat wpływu treningów poznawczych w redukcji stresu, lęku i objawów depresyjnych, przygotowane zostały ćwiczenia w oparciu o treningi uważności i treningi złożonych funkcji poznawczych. Materiały edukacyjne z kolei przybliżają w przystępny sposób wiedzę na temat potencjalnych przyczyn wypalenia zawodowego i konsekwencji dla zdrowia i ogólnego samopoczucia. Rozumienie podstawowych mechanizmów stresu i wypalenia zawodowego poszerza wiedzę na temat możliwości zaradczych i prowadzić może do poczucia większego wpływu na sytuację zawodową. To z kolei, może stymulować gotowość do przyjęcia aktywnej postawy w sytuacji kryzysu zawodowego.
Moduł III: Wsparcie – daje możliwość bezpośredniego kontaktu ze specjalistami w obszarze problemów zawodowych i uzyskania wsparcia psychologów-psychoterapeutów. Indywidualne spotkania z użytkownikami obejmują jedno lub kilka spotkań, w zależności od potrzeb i preferencji użytkowników, jak również zapotrzebowania innych użytkowników platformy. Pierwsze spotkanie poświęcone jest na omówienie indywidualnego raportu z Modułu I: Diagnoza. Kolejne spotkania poświęcone są indywidualnej analizie, w której wspólnie z użytkownikiem platformy omawiane są możliwe rozwiązania i sposoby wsparcia.
Rozwój platformy na pewno będzie uwzględniał poszukiwanie źródeł finansowania, aby utrzymać bezpłatną dla użytkowników pomoc. Z całą pewnością wymagać to będzie również poszerzenia zespołu – wyjściowy trzon składający się z czterech osób (2 informatyków i 2 psychologów) nie wystarczy do obsługi proponowanych działań na szerszą skalę. Obecnie bardzo istotne wsparcie prac zapewnia zespół studentów z Instytutu Psychologii Stosowanej UJ, którzy obserwują i wspierają realizowane działania, zwłaszcza w przestrzeni mediów społecznościowych. Być może część osób dołączy do zespołu w przyszłości. Projekt realizowany jest też ze wsparciem Centrum Transferu Technologii CITTRU – współpraca ta dała możliwość profesjonalnej analizy potrzeb rynku, opracowania identyfikacji wizualnej platformy i niektórych działań promocyjnych.
Realizacja takiego przedsięwzięcia wymaga współpracy wielu specjalistów, dlatego kolejne kroki w wykorzystaniu przedstawionych rozwiązań w biznesie, będą planowane wspólnie z jednostkami, które promują innowacyjne rozwiązania.
Zapraszamy do korzystania z platformy na stronie: https://stronguj.project.uj.edu.pl
Instytut Psychologii Stosowanej, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński
Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (TANGO-IV-A/0025/2019-00)
Materiały do powyższego artykułu zostały dostarczone przez Uniwersytet Jagielloński
