Czerniak złośliwy jest nowotworem wywodzącym się z komórek barwnikowych – melanocytów. Najczęściej występuje na skórze, jednak może powstawać także w okolicach ust, nosa, warg sromowych czy w gałce ocznej, a w zaawansowanym stadium – dawać przerzuty do wszystkich organów. Zapadalność na czerniaka złośliwego skóry w Polsce stale wzrasta (rys. 1). Chociaż czerniak stanowi zaledwie 2% wszystkich zachorowań na nowotwory, cechuje się wysokim stopniem złośliwości i należy do grupy nowotworów o najwyższej śmiertelności.
Czerniak – wykrywanie i leczenie
Czerniak złośliwy jest niezwykle lekoopornym nowotworem, opornym również na chemio- i radioterapię. Wczesne wykrycie guza pierwotnego stwarza szansę wyleczenia metodami chirurgicznymi, których skuteczność w przypadku czerniaka skóry wynosi ponad 90%. Niestety – wysoka, w porównaniu do innych krajów, umieralność na czerniaka w Polsce spowodowana jest późną wykrywalnością, niską świadomością tego problemu zdrowotnego oraz niskim poziomem profilaktyki nowotworów skóry.
Obecne podejścia terapeutyczne obejmują resekcję chirurgiczną, chemioterapię, radioterapię, immunoterapię i terapię celowaną. Wybór drogi leczenia zależy od stanu zdrowia pacjenta, stadium rozwoju nowotworu i jego lokalizacji.
Do tej pory opracowano wiele skutecznych leków – są one jednak zarejestrowane tylko w leczeniu czerniaka nieoperacyjnego lub z przerzutami. Kolejnym ograniczeniem w terapii czerniaka jest zmniejszona skuteczność leczenia, która wynika z nabywania oporności na terapie immunologiczne i chemioterapeutyczne. Szybkie nabywanie oporności przez komórki nowotworowe na niszczące je leki (cytostatyki) stanowi istotny problem podczas terapii czerniaka.
Z powodu opisanych powyżej problemów wciąż istnieje zapotrzebowanie na ulepszone preparaty, zwłaszcza te oparte na substancjach czynnych już stosowanych w onkologii, zdolnych do skuteczniejszego leczenia czerniaka skóry.
Terapia SIMTAX
Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniom klinicznym, dr Wojciech Placha oraz dr Jacek Zagajewski z Katedry Biochemii Lekarskiej UJ CM razem z dr hab. Moniką Piwowar z Zakładu Bioinformatyki i Telemedycyny UJ CM przy współpracy z dr Małgorzatą Szczygieł z Zakładu Biofizyki Wydziału Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ opracowali nową, skojarzoną terapię SIMTAX – połączenie taksanu i statyny przeznaczone do stosowania w leczeniu lub profilaktyce czerniaka u ludzi (rys. 2).
Przedstawione rozwiązanie jest objęte ochroną patentową.
Rys. 2. Nowa/Proponowana kompozycja farmaceutyczna SIMTAX do leczenia czerniaka złośliwego)
Głównym problemem w monoterapii taksanem (cytostatyk) jest nabywanie oporności przez komórki nowotworowe, które szybko „uczą się wyrzucać” lek ze swojego wnętrza, co znacząco zmniejsza jego działanie. Według naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego zastosowanie kompozycji SIMTAX utrudnia komórce pozbywanie się taksanu, prowadząc do zniesienia lekooporności komórek czerniaka na taksol.
Synergistyczne działania kompozycji weryfikowano w badaniach in vitro i in vivo. W badaniu in vitro wykazano, że kompozycja skutecznie ogranicza podziały komórek czerniaka niezależnie od fazy progresji, wywołuje apoptozę (programowaną śmierć komórkową) w komórkach czerniaka, a efekt jest zależny od dawki statyny. W badaniu in vivo, w mysim modelu czerniaka, zaobserwowano zmniejszenie potencjału nowotworowego guzów czerniaka pod wpływem przedstawionej kompozycji, badanej w stosunku do monoterapii opartej na taksolu.
Zastosowanie w przedstawionej kompozycji zarejestrowanych leków w nowej kombinacji może pozwolić na ich szybkie wprowadzenie na rynek farmaceutyczny, gdyż są dobrze poznane od strony bezpieczeństwa stosowania. Ma to istotne znaczenie z uwagi na deficyt nowych leków onkologicznych związany z olbrzymimi kosztami badań i rejestracji nowych preparatów.
Co więcej, w przypadku czerniaka częstym powikłaniem w leczeniu nawet nowoczesnymi preparatami leczniczymi (np. przeciwciałami), są choroby zakrzepowo-zatorowe. Statyny, które wpływają na hamowanie aktywności układu krzepnięcia, powinny poprawić efekty leczenia. Dlatego, dodatkowo do działania przeciwnowotworowego, kompozycja SIMTAX nadaje się do stosowania w leczeniu towarzyszących powikłań zatorowo-zakrzepowych i w łagodzeniu objawów związanych z chorobą nowotworową.
Centrum Transferu Technologii CITTRU poszukuje podmiotów zainteresowanych współpracą przy rozwoju i komercjalizacji wynalazku.
Materiały i treść do powyższego artykułu zostały dostarczone przez Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
