Jod jest głównym składnikiem hormonów tarczycy, które m.in. regulują metabolizm organizmu, prawidłową funkcję mózgu, serca i innych organów, a przede wszystkim są niezbędne do prawidłowego rozwoju układu nerwowego już w pierwszych tygodniach życia płodowego.
Niedobór jodu wiąże się z poważnymi niekorzystnymi konsekwencjami zdrowotnymi, zarówno dla jednostek, jak i społeczeństw. Zależą one od stopnia niedoboru jodu, wieku narażonej populacji, towarzyszących innych niedoborów pokarmowych, czy zwyczajów kulinarnych społeczeństw. Co istotne, niedobór jodu występuje także w wysoko rozwiniętych krajach – np. dotyczy on około 50% mieszkańców Europy.
Niedobór jodu jest najczęstszą na świecie przyczyną upośledzenia rozwoju umysłowego, której można zapobiegać. W swojej najcięższej formie manifestuje się kretynizmem endemicznym. Niedobór jodu mniejszego stopnia u kobiety ciężarnej pogarsza rozwój intelektualny jej dziecka, sprzyja przedwczesnym porodom i utracie ciąży. Niedobór jodu w diecie dzieci ujemne wpływa na ich wyniki szkolne, koordynację ruchową, a także rozwój fizyczny. U dzieci i osób dorosłych niedobór jodu może objawiać się jako powiększenie tarczycy i guzki tarczycy. Niedobór jodu może sprzyjać częstszemu występowaniu nadczynności tarczycy, zwłaszcza u osób starszych. Zwiększa także częstość bardziej agresywnych postaci raka tarczycy.
Jod jest dostarczany organizmowi razem z pokarmami. Pokarmy (poza żywnością pochodzenia morskiego) są zazwyczaj naturalnie ubogie w jod. Wzbogacenie w jod pasz zwierzęcych powoduje jednak, że produkty takie, jak mleko czy jaja, stają się dobrymi źródłami tego mikroelementu.
Główną metodą (rekomendowaną przez Światową Organizację Zdrowia) zapobiegania niedoborowi jodu jest jednak wzbogacanie w ten mikroelement soli kuchennej. W Polsce jodowanie soli prowadzono od wielu lat, ale dopiero w 1997 roku jodowanie soli kuchennej używanej w gospodarstwach domowych stało się obowiązkowe. Sól wykorzystywana w przemyśle spożywczym w Polsce nie jest wzbogacana w jod. Powyższy model profilaktyki jodowej może być niewystarczający w stanach związanych ze zwiększonym zapotrzebowaniem na jod, np. w ciąży, kiedy konieczne staje się przyjmowanie dodatkowych ilości tego mikroelementu, np. w postaci preparatów witaminowo-mineralnych.
Monitorowanie profilaktyki jodowej, zwłaszcza przy zmieniającym się spożyciu soli kuchennej (jego ograniczenie jest promowane jako metoda zapobiegania chorobom układu krążenia), jest konieczne dla utrzymania jej skuteczności i uniknięcia nadmiernej podaży jodu. Należy kontrolować jakość jodowania soli kuchennej, jej skutki na poziomie populacyjnym, oraz promować inne niż sól jodowana źródła tego mikroelementu.
Prezenter:
Małgorzata Trfimiuk-Müldner
Uniwersytet Jagielloński
Dr n. med. Małgorzata Trofimiuk-Müldner ukończyła Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, a następnie uzyskała tytuł doktora nauk medycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum. Jest specjalistą w dziedzinie endokrynologii, medycyny nuklearnej i chorób wewnętrznych. Jest wieloletnim pracownikiem Kliniki Endokrynologii UJCM oraz Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Od drugiej połowy lat 1990-tych uczestniczy w realizacji programów eliminacji niedoboru jodu w Polsce.
