Biogospodarka – zadanie czy wyzwanie?

Pojęcie biogospodarki

Pojęcie biogospodarki jest ściśle powiązane z ideą zrównoważonego rozwoju w sensie zarówno równoważenia ładów – społecznego, ekonomicznego i środowiskowego, jak i trwałości kapitałów rozwojowych i kapitału naturalnego, fizycznego, ludzkiego, ekonomicznego oraz społecznego dzięki tworzeniu i rozpowszechnianiu innowacji przemysłowych, organizacyjnych, produktowych, instytucjonalnych i społecznych. Można zaryzykować stwierdzenie, że biogospodarka może być sposobem realizacji celów zrównoważonego rozwoju, szczytnej idei, która nie doczekała się jak do tej pory godnej a przede wszystkim efektywnej formy realizacji.

Czy tak rozumiana biogospodarka może być formą transformacji działalności gospodarczej zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, działalnością polegającą na zastosowaniu biotechnologii, bioprocesów i bioproduktów w celu tworzenia dóbr i usług, a w końcu inteligentną specjalizacją w krajach Unii Europejskiej w takich sektorach jak: rolnictwo, rybołówstwo, leśnictwo, przemysł spożywczy, drzewny, kosmetyczny, farmaceutyczny, energii odnawialnej i łańcuchów dostaw związanych z tymi rynkami produktów i usług?

Rys środowiskowy

Oprócz wyraźnego rysu gospodarczego – rozwoju niektórych branż produkcji, oferowania konkretnych dóbr i usług, biogospodarka ma wyraźny rys środowiskowy – w sensie zarówno wykorzystywania zasobów naturalnych, jak i działań w kierunku ich regionalnego wykorzystania. Rozwój rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i kultur wodnych jest związany z zasobami niezbędnymi do produkcji biomasy, takimi jak areał ziemi i wód, żyzność gleb, woda, ekosystemy czy minerały, co wiąże się z koniecznością zrównoważonego gospodarowania w tych sektorach.

Wyzwania

Niezależnie od „hurraoptymistycznego” podejścia do transformacji tradycyjnej gospodarki w kierunku biogospodarki należy dostrzegać ogrom wyzwań przed jakimi stoi konwencjonalna ekonomia.

Wśród wyzwań należy zauważyć zabezpieczenie odpowiedniej podaży dóbr publicznych, związanych przede wszystkim z odpowiednią jakością środowiska przyrodniczego,  poprzez krótsze łańcuchy dostaw żywności, bardziej efektywną produkcję energii, ochronę gleb oraz maksymalizację korzyści z wykorzystania alternatywnych sposobów użytkowania terenów rolniczych i leśnych.

Ważną kwestią jest również zwrócenie uwagi na fakt, że rodzaj innowacji wprowadzanych w ramach rozwiązań biogospodarczych powinien pochodzić nie tylko z ośrodków naukowo-badawczych, ale być także wynikiem uczestnictwa interesariuszy (np. producentów, rolników, etc.) oraz ich praktycznej wiedzy i doświadczenia.

Zrównoważony rozwój

Rozwój biogospodarki musi być ujmowany całościowo przy wykorzystaniu koncepcji zrównoważonego rozwoju. Oznacza to, że nowy typ gospodarki powinien nie tylko rozwiązywać problemy związane z ochroną środowiska (w ujęciu globalnym i lokalnym) ale również dostarczać bioprodukty (żywność, produkty przemysłowe, paliwa) w obrębie efektywnych łańcuchów wartości.

Można na to zagadnienie spojrzeć z innej perspektywy, posługując się następującym schematem:

Rys. Biogospodarcza potrójna triada wyzwań

Źródło: Opracowanie własne

gdzie:

1. triada podmiotowa – winna funkcjonować w oparciu o instytucje rynkowe w rozumieniu klasycznym, tradycyjnym. Jest to proces zachodzący pomiędzy przedsiębiorstwami, konsumentami i państwem, gdzie przedsiębiorstwa ponoszą ryzyko prowadzenia takiej a nie innej działalności gospodarczej i na nich leży ciężar w sensie wyzwania rynkowego; konsumenci gotowi są na inny model konsumpcji, świadomi swoich wyborów rynkowych i zdolni zaakceptować inną/wyższą cenę; oraz państwo, które ponosi ciężar nakładów na B&R (Badania i Rozwój), jest odpowiedzialne za edukację, prowadzi określone polityki rozwojowe a także tworzy odpowiedni klimat dla rozwoju przedsiębiorczości;
2. triada cech kluczowych – może stanowić szansę na zrównoważenie produkcji i jej nisko emisyjność oraz na przestawienie gospodarki na alternatywne źródła energii. Innowacyjność, lokalność i sieciowość powiązań wpisuje się w optykę rozwiązań w ramach Circular Economy;
3. triada wyzwań – podążanie ścieżką biogospodarki, jeśli traktować ją jako kompleksowe wyzwanie dla całej gospodarki w praktyce będzie wyznaczać szereg problemów jakim sprostać powinna gospodarka, tj.:
   1. reindustrializacja rozumiana jako przestawienie gospodarki Unii Europejskiej na funkcjonującą w dużej mierze w modelu zamkniętym i zmiana jakościowa w przemyśle dotycząca nie tylko branż bezpośrednio związanych z wykorzystaniem zasobów naturalnych;
   1. konkurencyjność w skali międzynarodowej, która może być rozumiana jako wykorzystywanie luki/przewagi technologicznej w obszarze biogospodarki;
   1. kwestia trwałości (sustainability) jako cecha immanentna dla całej gospodarki.

(Bio) gospodarka Unii Europejskiej

Należy również pamiętać, że gospodarka Unii Europejskiej z powodu oparcia się głównie na zasobach kopalnych jest podatna na malejące zaopatrzenie i zmiany na rynkach tych zasobów. Jest to kolejny powód dla którego gospodarka unijna powinna stać się niskoemisyjna i zasobooszczędna, oparta na bioproduktach i bioenergii, dążąc do tzw. zielonego wzrostu.  Wydaje się, że ewolucja biogospodarki jako koncepcji rozwojowej zmierza właśnie w kierunku „zazielenienia” – to nie ma być li tylko superwydajny i nowoczesny sposób produkcji żywności, leków czy innych produktów; akcent powinien zostać przesunięty na partycypację społeczną czy równoważenie produkcji.

Jednakże należy mieć świadomość, że jeszcze za wcześnie by mówić, iż bioekonomia może być nazwana „nową falą w rozwoju ekonomicznym”; tym nie mniej niesie ze sobą ogromne szanse dla innowacji i wzrostu, co może być rozumiane jako rozpoczęcie procesu reindustrializacji Europy, rozumianej jako nowa ścieżka rozwoju. Analizy i prognozy OECD już od lat sygnalizują, że rozwój biogospodarki i biotechnologii pomoże sprostać wyzwaniom przed którymi stoi świat. Biogospodarka może być bowiem kluczowym czynnikiem utrzymania wzrostu gospodarczego i kreowania miejsc pracy. Co więcej, można domniemywać, że dalszy innowacyjny rozwój w kierunku biogospodarki pozwoli zmniejszyć zależność produkcji i przemysłu od kurczących się zasobów konwencjonalnych paliw.

Autor: Dr Katarzyna Kokoszka
Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
Instytut Ekonomiczno-Społeczny, Zakład Ekonomii i Polityki Gospodarczej

Artykuł powstał w związku z projektem BLOOM (Boosting European Citizens’ Knowledge and Awareness of Bio-Economy Research and Innovation), realizowanym przez Uniwersytet Rolniczy z innymi partnerami w ramach H2020.