Laboratoria kryminalistyczne na całym świecie spotykają się z przeróżnymi sprawami, które nieraz stanowią ogromne wyzwanie. Mało kto zdaje sobie sprawę, że identyfikacja podejrzanych w sprawie nie polega na włożeniu włosa czy wacika z krwią do aparatu, który po krótkim czasie pokazuje wynik na ekranie monitora komputerowego. Analiza kryminalistyczna to długi, wysoce precyzyjny proces, przeprowadzany w akredytowanych laboratoriach, przez wyspecjalizowany personel, z zastosowaniem specjalistycznej aparatury.
Gdy na miejscu zbrodni pałętał się kotek…
DNA z miejsca zdarzenia kryminalnego nie zawsze musi pochodzić od człowieka. Zwierzęce DNA może zaprowadzić do miejsca zbrodni, powiązać kota czy psa z podejrzanym, doprecyzować przebieg zdarzenia. DNA pupila zbrodniarza może doprowadzić do podejrzanego. Czasem DNA zwierzęcia jest dowodem w sprawie przeciwko znęcaniu się nad zwierzętami czy kłusownictwu. W innych przypadkach ludzkie DNA z włosów, śladów krwi, zębów czy narzędzia zbrodni może być „zanieczyszczone” materiałem zwierzęcym.
Laboratoria kryminalistyczne w sprawach zbrodni na człowieku są wysoce wyspecjalizowanymi jednostkami. Jednakże w przypadkach z udziałem zwierząt mogą nie dysponować wystarczającymi informacjami i narzędziami, aby rozpoznać dowody genetyczne pochodzące od zwierząt. Badanie DNA z miejsca zdarzenia kryminalnego, gdzie pojawia się materiał zwierzęcy wymaga materiału porównawczego (baz gatunków zwierząt dzikich i hodowlanych) oraz fachowej wiedzy eksperckiej. Jeżeli dla rozstrzygnięcia sprawy wymagane są specjalistyczne informacje lub ekspertyzy, sąd powołuje doświadczonego, wykwalifikowanego eksperta. Z tego względu, bazując na kilkudziesięcioletnim doświadczeniu z zakresu genetyki zwierząt, nasze laboratorium rozwinęło metody i procedury umożliwiające tego typu badania.
Na co dzień zajmujemy się identyfikacją gatunkową i osobniczą zwierząt, kontrolą rodowodów, ustalaniem płci, identyfikacją podłoża genetycznego chorób genetycznych zwierząt oraz innymi genetycznymi i genomicznymi badaniami naukowymi. Zakres naszych badań obejmuje też kryminalistykę i biologię sądową. Bazujemy na wiedzy o różnych gatunkach zwierząt, genetyce klasycznej, populacyjnej i molekularnej. Nasze laboratorium posiada bazę materiału porównawczego dla wielu gatunków zwierząt gospodarskich i dziko żyjących, co zwiększa wiarygodność analiz. Nasi doświadczeni specjaliści służą wsparciem w sprawach sądowych z udziałem zwierząt.
Czy ugryzł mnie Burek p. Nowaka?
Badanie DNA zebranego na miejscu zdarzenia kryminalnego potrafi „zaprowadzić” od zwierzęcia-ofiary do podejrzanego lub miejsca zbrodni. Natomiast w przypadkach choćby spraw o pogryzienie przez psa innego zwierzęcia lub człowieka, DNA od zwierzęcia-podejrzanego umożliwia weryfikację, czy faktycznie podejrzane zwierzę jest sprawcą.
W niektórych przestępstwach, w których zwierzęta były ofiarami, materiał biologiczny zwierzęcia-ofiary może stanowić dowód w sprawie np. w przypadku znęcania się nad zwierzętami, nielegalnego handlu, kradzieży, kłusownictwa i zaginięć. Tu z pomocą przychodzi badanie DNA jako narzędzie do identyfikacji gatunku lub osobnika. Kropla krwi na ubraniu, włos znaleziony w aucie podejrzanego czy ślady na różnych narzędziach mogą zostać zidentyfikowane jako należące do konkretnego gatunku, a nawet do konkretnego osobnika zwierzęcia-ofiary. Dzięki temu dowiadujemy się np. że na miejscu zbrodni był kot, w bagażniku auta przewożono sarnę, a panią Kowalską ugryzł Burek pana Nowaka.
Skąd my to wiemy – czyli trochę szczegółów naukowych
DNA, RNA lub białka określa się jako markery molekularne i znajdują one zastosowanie do identyfikacji osób, zwierząt czy roślin. Można je pozyskać z niemal każdego materiału biologicznego tj. m.in. włosy, sierść, plamy krwi, fragmenty tkanek, ślina, materiał kostny. Często próbki dowodowe pobrane na miejscu zdarzenia kryminalnego mają charakter mieszany, na przykład może być to mieszanina krwi człowieka i zwierzęcia lub mieszanina materiału biologicznego kilku zwierząt.
Markery molekularne – DNA, RNA, białka są powszechnie stosowanym narzędziem biologii sądowej. W zależności od charakteru sprawy i degradacji materiału biologicznego stosuje się DNA autosomalne (z wszystkich chromosomów poza chromosomami płci), DNA chromosomów płci czy mitochondrialne DNA (dziedziczone po osobnikach żeńskich). Bada się je zgodnie z międzynarodowymi wytycznymi i akredytowanymi procedurami, stosując specjalistyczną aparaturę oraz specyficzne metody identyfikacji.
Badanie DNA jest silnym dowodem. Jest to dowód obiektywny i specyficzny (np. prawdopodobieństwo, że dwa niespokrewnione psy będą miały identyczne DNA wynosi około 1 do tryliarda, przy badaniu 18 markerów mikrosatelitarnych) oraz powtarzalny (zbadany dwa razy daje ten sam wynik). Procedury badawcze są walidowane, tzn. potwierdza się, że działają zgodnie z założeniami i dokumentuje się sposób ich weryfikacji. Dodatkowo wiarygodność dowodu (badania DNA), jest podparta analizą statystyczną.
Zidentyfikowanie wiarygodnych markerów dostarcza obiektywnych dowodów w sprawie. W ocenie sędziów badanie DNA oceniane jest jako dowód w 100% wiarygodny.
Nasze laboratorium podejmuje wyzwania związane z różnymi rodzajami próbek i różnorodnością gatunków zwierząt zarówno udomowionych, jak i dziko żyjących. Do każdego przypadku podchodzimy indywidualnie, wychodząc naprzeciw indywidualnym potrzebom oraz dostosowując badania do specyfiki sprawy. Nasze laboratorium uzyskało akredytację Polskiego Centrum Akredytacji z zakresu ISO 17025 dla laboratoriów badawczych, co stanowi potwierdzenie wysokich standardów jakości naszych badań.
Podsumowując
Genetyka sądowa zwierząt w Polsce rozwija się od wielu lat. Badanie DNA jest prowadzone z dużą dokładnością, a specyficzne markery pozwalają na wykrycie zwierzęcia danego gatunku. W przypadku odniesienia do materiału porównawczego, badanie DNA pozwala na identyfikację osobniczą, czyli potwierdzenie, że materiał biologiczny z miejsca zdarzenia kryminalnego jest identyczny z poszukiwanym osobnikiem. W związku z rosnącym zapotrzebowaniem, cały czas rozwijamy nowe metody badań.
Autorzy: Agnieszka Fornal, Agata Piestrzyńska-Kajtoch
dr Agata Piestrzyńska-Kajtoch i mgr Agnieszka Fornal są pracownikami Laboratorium Genetyki Molekularnej, Zakładu Biologii Molekularnej Zwierząt, Instytutu Zootechniki PIB. Laboratorium posiada akredytację PCA i zajmuje się m.in. genetyką sądową zwierząt od wielu lat. Prowadzi również badania naukowe z zakresu genetyki molekularnej i genomiki zwierząt hodowlanych współpracując z licznymi krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi.